Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2024/1083, γνωστός ως Ευρωπαϊκή Πράξη για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης, εγκρίθηκε τον Απρίλιο του 2024 και τέθηκε σε πλήρη εφαρμογή στις 8 Αυγούστου 2025. Στόχος του είναι η δημιουργία ενός ενιαίου και ισχυρού πλαισίου για την προστασία της πολυφωνίας και της ανεξαρτησίας των μέσων ενημέρωσης, καθώς και η διευκόλυνση της λειτουργίας τους στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά. Η πρωτοβουλία αυτή έρχεται να ανταποκριθεί σε ένα αυξανόμενο κλίμα ανησυχίας για την κατάσταση των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης, που αποτελούν αναπόσπαστο θεμέλιο της δημοκρατίας και βασικό παράγοντα για τη διασφάλιση της διαφάνειας και της λογοδοσίας στη δημόσια σφαίρα.
Το εκσυγχρονισμένο πλαίσιο αντανακλά την ανάγκη να προστατευθούν οι δημοσιογράφοι και οι οργανισμοί ενημέρωσης από αθέμιτες παρεμβάσεις, πολιτικές πιέσεις και οικονομικούς εκβιασμούς. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στην προστασία της συντακτικής ανεξαρτησίας, ώστε οι δημοσιογραφικές αποφάσεις να λαμβάνονται με κριτήριο την αλήθεια και την ενημέρωση του κοινού, απαλλαγμένες από εξωγενείς επιρροές. Ενισχύεται επίσης η προστασία των δημοσιογραφικών πηγών και των επικοινωνιών, με ρητή πρόβλεψη για την απαγόρευση της χρήσης κατασκοπευτικού λογισμικού εναντίον δημοσιογράφων ή συνεργατών τους. Με τον τρόπο αυτό, κατοχυρώνεται ένα ασφαλές περιβάλλον εργασίας που ενθαρρύνει την ερευνητική δημοσιογραφία και συμβάλλει στη διατήρηση της εμπιστοσύνης του κοινού.
Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία του Κανονισμού είναι η πρόβλεψη για την ανεξαρτησία και τη βιώσιμη χρηματοδότηση των δημόσιων μέσων ενημέρωσης. Η πράξη διασφαλίζει ότι οι οργανισμοί αυτοί θα διαθέτουν σταθερούς και προβλέψιμους πόρους για την εκτέλεση της αποστολής τους, μακριά από κυβερνητικές παρεμβάσεις. Παράλληλα, ενισχύεται η διαφάνεια στην ιδιοκτησία των μέσων, ώστε οι πολίτες να γνωρίζουν ποιοι ελέγχουν ή χρηματοδοτούν τα μέσα που καταναλώνουν, ενώ εισάγονται ρυθμίσεις για την αποτροπή αδικαιολόγητης αφαίρεσης διαδικτυακού περιεχομένου από μεγάλες πλατφόρμες.
Για την καλύτερη εφαρμογή του νέου πλαισίου, συστήθηκε τον Φεβρουάριο του 2025 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Υπηρεσιών Μέσων Ενημέρωσης, ένα ανεξάρτητο όργανο που θα απαρτίζεται από εκπροσώπους των εθνικών αρχών και θα υποστηρίζεται από τη Γραμματεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το Συμβούλιο θα αντικαταστήσει την υφιστάμενη ομάδα ERGA και θα έχει ως αποστολή τον συντονισμό και την αποτελεσματική εφαρμογή των κανόνων της Ένωσης σε όλα τα κράτη μέλη, προάγοντας την ενιαία προσέγγιση και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών.
Η νέα πράξη φέρνει απτά οφέλη για τους επαγγελματίες του χώρου. Οι δημοσιογράφοι αποκτούν ένα πρόσθετο δίχτυ προστασίας απέναντι σε πολιτικές και οικονομικές πιέσεις, ενώ η θωράκιση της μυστικότητας των πηγών και των επικοινωνιών ενισχύει την ελευθερία τους να ερευνούν και να αποκαλύπτουν θέματα δημοσίου ενδιαφέροντος. Για τους οργανισμούς δημοσίων μέσων, η διασφάλιση σταθερής και βιώσιμης χρηματοδότησης δημιουργεί ένα περιβάλλον σταθερότητας που επιτρέπει τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και την ποιοτική ενημέρωση.
Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίζει ενεργά την πολυφωνία και την ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης μέσα από μια σειρά χρηματοδοτικών εργαλείων και θεσμικών πρωτοβουλιών. Παράλληλα, υποστηρίζεται ο μηχανισμός ταχείας αντίδρασης για την προστασία δημοσιογράφων που απειλούνται, η λειτουργία του παρατηρητηρίου πολυφωνίας για τον εντοπισμό κινδύνων, καθώς και οι πρωτοβουλίες για την ενίσχυση ανεξάρτητων ρωσικών και λευκορωσικών μέσων που δραστηριοποιούνται στην Ένωση.
Η Ευρωπαϊκή Πράξη για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης δεν αποτελεί απλώς μια νέα ρύθμιση. Είναι μια ισχυρή δέσμευση για τη διαφύλαξη της δημοκρατίας και της ελευθερίας της ενημέρωσης σε μια εποχή που η παραπληροφόρηση, οι πιέσεις προς τον Τύπο και οι τεχνολογικές προκλήσεις πολλαπλασιάζονται. Με την πλήρη εφαρμογή της από τον Αύγουστο του 2025, τα κράτη μέλη και οι επαγγελματίες του χώρου καλούνται να συνεργαστούν ώστε να διασφαλίσουν ότι οι νέοι κανόνες θα μετουσιωθούν σε πραγματικές αλλαγές προς όφελος της κοινωνίας και της δημοκρατικής ζωής στην Ευρώπη.
Περισσότερη πληροφόρηση για το θέμα αυτό μπορείτε να βρείτε στο δικτυακό τόπο της ΕΕ, καθώς και μέσα από τα σεμινάρια, προγράμματα και δράσεις που προσφέρονται στο Τμήμα Ιστορίας, Πολιτικής και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου μας.
Γεώργιος Δ. Παυλίδης
Jean Monnet Chair & UNESCO Chair
Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Δικαίου
Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος