Δρ. Φλώρος Φλούρος
Eπίκουρος Καθηγητής, Ενέργεια, Ασφάλεια και Κλιματική Αλλαγή.
Τμήμα Ιστορίας, Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος
Η Αφρική παρουσιάζει μια σημαντική άνοδο στην ανάπτυξη της από τις αρχές του 21ου αιώνα, με την αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ να ξεπερνά κατά μέσο όρο το 5% από το 2000 έως το 2010. Παρόλο που μετά την αρχική αυτή περίοδο της ισχυρής ανάπτυξης ακολούθησε επιβράδυνση μετά το 2010, η αφρικανική ήπειρος συνεχίζει να προσελκύει σημαντικές ξένες επενδύσεις, να αποτελεί μια ακμάζουσα καταναλωτική αγορά και να σημειώνει ιδιαίτερη πρόοδο σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η υγεία και η διακυβέρνηση. Με σκοπό να διατηρηθεί και να επιταχυνθεί αυτή η πρόοδος τόσο στην οικονομία όσο και στην ευρύτερη κοινωνία, οι ενδεδειγμένες στρατηγικές θα πρέπει μεταξύ άλλων να επικεντρώνονται σε προώθηση και εφαρμογή πολιτικών χωρίς αποκλεισμούς, στην προώθηση της διακυβέρνησης και των δημοκρατικών θεσμών, σε ανάπτυξη συνδεδεμένη με αντιμετώπιση των κενών στην παραγωγικότητα και σε βιώσιμη ανάπτυξη. Το μέγεθος της ηπείρου είναι άρρηκτα συνδεδεμένο και την πολυμορφία και πολυπλοκότητα που συνυπάρχει σε ανάλογες περιπτώσεις. Η συνολική πρόοδος που έχει σημειώσει η Αφρική τις τελευταίες δεκαετίες της επιτρέπει να αναμένει νέες διεκδικήσεις και επιτυχίες στο διεθνή στίβο, τουλάχιστον για αρκετές από τις χώρες που κατέχουν τους αναγκαίους πόρους και ικανότητες για να δημιουργούν τα αναγκαία ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα. Ωστόσο, ορισμένες από τις προσπάθειες που αναγνωρίστηκαν ως κρίσιμες για την επιτάχυνση της προόδου στην αρχή του αιώνα έχουν αποτύχει και αναμένται να γίνουν πολλά περισσότερα για τον μετριασμό των συγκρούσεων, την επένδυση σε ανθρώπινο δυναμικό, την ενίσχυση της οικονομικής ανταγωνιστικότητας και τη μείωση της εξάρτησης από την εξωτερική χρηματοδότηση. Ο στόχος της προώθησης της χωρίς αποκλεισμούς πράσινης ανάπτυξης παραμένει επίκαιρος σήμερα, ωστόσο η επίτευξή του είναι ολοένα και πιο δύσκολη μέσα στο συνεχώς μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον. Το μοντέλο ανάπτυξης που παλαιότερα στηριζόταν στην εκβιομηχάνιση έντασης εργασίας που κάποτε έφερνε πλούτο φαίνεται να αντιμετωπίζει αντιξοότητες καθώς ο αυτοματισμός επεκτείνεται, τα εμπορικά πρότυπα μεταβάλλονται και η κλιματική κρίση επιφέρει αυξανομένη πίεση στο οικοσύστημα [1].
Η πρόκληση για την Αφρική είναι συνυφασμένη με το μέγεθος της, το οποίο είναι περίπου τρεις φορές μεγαλύτερo από εκείνο της Ευρώπης με την Αφρική να κατέχει συνολική έκταση περίπου 30,3 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα έναντι της Ευρώπης που έχει περίπου 9,9 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα. Αυτό το ποσοστό καθιστά την Αφρική τη δεύτερη μεγαλύτερη ήπειρο στη Γη μετά την Ασία, με την ίδια να καταλαμβάνει περίπου το 6% της συνολικής επιφάνειας της γης και να αντιπροσωπεύει περίπου το 20% της χερσαίας έκτασης της γης [2].
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) από την πλευρά της διαβλέποντας της σημασία της Αφρικής μέσα στο σύγχρονο διεθνές περιβάλλον έχει δηλώσει ότι αποτελεί κορυφαίο εταίρο της Αφρικής στο εμπόριο και τις επενδύσεις, την ασφάλεια, την ενέργεια, την πράσινη μετάβαση και τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Με βάση τις δηλώσεις αξιωματούχων της ΕΕ η Αφρική αποτελεί την βασική γεωπολιτική προτεραιότητα για την ΕΕ τόσο χάρη στην εγγύτητά όσο και στις κοινές προκλήσεις και κοινή ιστορία ανάμεσα στις δύο ηπείρους συνοψιζοντας τη στρατηγική της ΕΕ για τη συμμετοχή στην Αφρική σε: «ειρήνη, ευημερία, άνθρωποι και πλανήτης» [3].
Η ΕΕ έχει διαθέσει περισσότερα από 3,5 δις ευρώ για την ατζέντα της αφρικανικής ειρήνης και ασφάλειας, με ενεργή παρουσία στην αφρικανική ήπειρο με αποστολές πολιτικής και στρατιωτικής εκπαίδευσης και ασφάλειας. Η ΕΕ παρέχει συμβουλευτικές υπηρεσίες σε περισσότερους από 30.000 Αφρικανούς στρατιωτικούς, αστυνομικούς και δικαστικούς υπαλλήλους, ιδίως στο Σαχέλ, την Κεντρική Αφρική, τη Λιβύη, το Κέρας της Αφρικής/Σομαλία και τη Μοζαμβίκη. Οι εκπαιδευτικές αποστολές περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων εξειδικευμένη στρατιωτική και ναυτική εκπαίδευση, καθώς και υποστήριξη του κράτους δικαίου. Οι αφρικανικές χώρες, ιδίως η Αίγυπτος, η Αιθιοπία, η Γκάνα και η Ρουάντα συνεισφέρουν σημαντικά σε ζητήματα ασφάλειας και παροχή στρατιωτικής βοήθειας. Η ΕΕ γνωρίζει πολύ καλά ότι η Αφρική χρειάζεται «αφρικανικές λύσεις στα αφρικανικά προβλήματα». Οι βιώσιμες λύσεις εξαρτώνται από τη θετική υποστήριξη της αφρικανικής δημιουργικότητας για την υλοποίηση των αφρικανικών οραμάτων, ιδίως της ιδέας της συμμετοχής των γυναικών και των νέων σε όλα τα μέρη και σε όλα τα επίπεδα.
Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της υπέγραψαν τον Νοέμβριο του 2023 μια νέα συμφωνία εταιρικής σχέσης με τα μέλη των κρατών της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού (Organisation of African, Caribbean and Pacific States - OACPS), η οποία αναμένεται να χρησιμεύσει ως γενικό νομικό πλαίσιο για τις σχέσεις τους για τα επόμενα είκοσι χρόνια. Η συμφωνία αυτή διαδέχεται τη συμφωνία του Κοτονού και θα είναι γνωστή ως «Συμφωνία της Σαμόα» με σκοπό να καλύπτει μια σειρά θεμάτων όπως η βιώσιμη ανάπτυξη και μεγέθυνση, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η ειρήνη και ασφάλεια. Η ονομασία της Συμφωνίας συμφωνήθηκε στην 46η σύνοδο του Συμβουλίου Υπουργών ΑΚΕ-ΕΕ, η οποία πραγματοποιήθηκε αμέσως πριν από την τελετή υπογραφής, επίσης στη Σαμόα [4].
Βασικό στόχο της επονομαζόμενης «Συμφωνίας της Σαμόα» αποτελεί η ενίσχυση της πολιτικής συνεργασίας μεταξύ των ενδιαφερόμεων μερών στη διεθνή σκηνή, φέρνοντας σε επαφή περισσότερα από τα μισά μέλη του ΟΗΕ σε συντονισμό προς επίτευξη κοινών προτεραιοτήτων. Η εν λόγω συμφωνία αποτελεί μια εταιρικής σχέσης μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών της και των μελών του Οργανισμού Κρατών της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού. Η συμφωνία θεσπίζει το πολιτικό και νομικό πλαίσιο για τις σχέσεις με τα μέλη του OACPS και καλύπτει αρκετά διαφορετικούς τομείς όπως: ανθρώπινα δικαιώματα δημοκρατία και διακυβέρνηση ειρήνη και ασφάλεια ανθρώπινη και κοινωνική ανάπτυξη αειφόρος και χωρίς αποκλεισμούς οικονομική ανάπτυξη περιβαλλοντική βιωσιμότητα και κλιματική αλλαγή μετανάστευση και κινητικότητα. Η συμφωνία παρέχει μια κοινή βάση για τα συμβαλλόμενα μέρη του OACPS, σε συνδυασμό με τρία περιφερειακά πρωτόκολλα για την Αφρική, την Καραϊβική και τον Ειρηνικό, με έμφαση στις συγκεκριμένες ανάγκες και προτεραιότητες κάθε περιοχής [5], [6].
Το 2025, η εταιρική σχέση ΕΕ- Aφρικανικής Ένωσης (African Union – AU) αποτελεί ένα σημαντικό γεγονός μιας και έχουν ήδη παρέλθει 25 χρόνια από την έναρξή της κατά τη σύνοδο κορυφής του Καΐρου το 2000. Η Αφρική, με τον δυναμικό νεανικό πληθυσμό της και τους άφθονους φυσικούς πόρους της, κρίσιμους για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, παρουσιάζει μια μοναδική ευκαιρία για μετασχηματιστική συνεργασία και η ΕΕ από τη πλευρά της δηλώνει προσηλωμένη στη συνέχιση της συνεργασίας με την Αφρική για την προώθηση στρατηγικών επενδύσεων και καινοτόμων χρηματοοικονομικών λύσεων, με στόχο την αξιοποίηση αυτού του δυναμικού και την επίτευξη ουσιαστικής οικονομικής και κοινωνικής προόδου και στις δύο ηπείρους [7].
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. World Bank (2025). 21st century Africa – Governance and Growth [WWW]. Διαθέσιμο στο: https://www.worldbank.org/en/region/afr/publication/21-century-africa [Πρόσβαση στις 2 Αυγούστου 2025].
2. World Atlas (2025). Is Europe bigger than Africa? Διαθέσιμο στο: https://www.worldatlas.com/articles/is-europe-bigger-than-africa.html. [Πρόσβαση στις 2 Αυγούστου 2025].
3. Singh, N. (2025). Africa and the EU [WWW]. Τhe Diplomatic Service of the European Union. Διαθέσιμο στο: https://www.eeas.europa.eu/eeas/africa-and-eu_en [Πρόσβαση στις 3 Αυγούστου 2025].
4. European Union (2023). Samoa Agreement: EU and its Member States sign new Partnership Agreement with the Members of the Organisation of the African, Caribbean and Pacific States [WWW]. Διαθέσιμο στο: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_5723 [Πρόσβαση στις 3 Αυγούστου 2025].
5. European Union (2023). Document 22023A02862 Διαθέσιμο στο: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_5723 [Πρόσβαση στις 3 Αυγούστου 2025].
6. ΟΑCPS (2025). Our Work Διαθέσιμο στο: https://www.oacps.org/our-work/ [Πρόσβαση στις 3 Αυγούστου 2025].
7. European Council (2025). European Union-African Union summit, 24-25 November 2025 Διαθέσιμο στο: https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/international-summit/2025/11/24-25/ [Πρόσβαση στις 8 Αυγούστου 2025].